Besnijdenis, een beladen onderwerp. Genesis 17 is een interessant hoofdstuk met gevolgen tot op de dag van vandaag! Grote gevolgen. En mogelijk zelfs eeuwige gevolgen! De gevolgen kunnen veel verder strekken dan de meesten beseffen, maar laten we bij het begin beginnen.
God bezoekt Abram als hij 99 jaar oud is. Zijn zoon Ismaël, een bastaard, is inmiddels een jaar of 13, begint misschien wat te puberen en Sarai heeft de hoop op een eigen kind misschien al wel (weer) opgegeven. Het leven gaat z’n gangetje. En dan komt God de boel op stelten zetten! Hij bezoekt Abram en zegt:
Ik ben God, de Almachtige, wandel voor mijn aangezicht, en wees onberispelijk; Ik zal mijn verbond tussen Mij en u stellen, en u uitermate talrijk maken.
(Gen. 17:1, 2)
Ik probeer me dan even te verplaatsen in de gebeurtenis en stel mezelf dat ik rustig op mijn gemak deze tekst zit te typen en ineens staat God in mijn piepkleine kantoortje en zegt even zoiets. Nu denk ik er natuurlijk heel nuchter over, maar ik heb zelf één keer een visioen van God gehad op een menselijk gezien absoluut onmogelijke plaats en een onmogelijk moment (in de auto, rijdend in een bocht), en dan gebeurt er iets wat je niet goed in woorden uit kunt drukken. Hier wordt echter het woord “ra’ah” gebruikt, wat veel meer duidt op een lijfelijke vertoning. God liet zich zien.
Nu kun je beredeneren dat een visioen ook iets is wat God laat zien, een stukje van Zijn karakter, dus misschien was dit ook wel zo, maar je weet, je voelt, je ervaart, dat God het is. Nu ik dit type krijg ik kippenvel en staan de tranen in mijn ogen omdat ik terugdenk aan die machtige genade en Liefde die ik toen ervaren heb.
Terug…
God staat in je kantoortje en zegt…
wandel voor mijn aangezicht
Mijn reactie zou dan denk ik zoiets zijn van “Maar Heer dat doe ik toch. Ik hou van U (met meer vallen dan opstaan), U bent overal, altijd, dus ik wandel toch voor Uw aangezicht?”
en wees onberispelijk
Oké Heer, daar heeft u mij… Kunnen we later nog een keertje afspreken? Dit klinkt erg vrijpostig naar de Heer toe, maar ik wil er mee aangeven dat dat wel even een worstelpuntje van mij (en iedereen!) is. Nu waren er in de tijd van Abram nog niet zoveel wetten gegeven, die kwamen later bij Mozes pas, en wij leven onder de genade, maar ik denk dat Abram toch ook achteraf wel aanvoelde dat dat dingetje met Hagar niet de bedoeling was geweest. Abram had een paar letterlijke beloften van God gekregen, en was daar keihard tegen in gegaan en had zijn eigen menselijke inzicht gevolgd… Hoe menselijk begrijpelijk ook, het was misschien nog wel iets wat toch een beetje tussen God en hem in stond.
En wij dan?
En wees eens eerlijk: Hoe vaak twijfelen wij niet, hoe vaak beredeneren wij de dingen niet op een menselijke manier, terwijl we eigenlijk moeten zeggen dat ons leven in Gods Hand is en dat Hij Zich er eigenlijk veel mee kan redden dan wij zelf? Hoe vaak zien wij niet tegen dingen op, terwijl we die eigenlijk gewoon in handen van de Heer moeten leggen en er op kunnen vertrouwen dat Hij met ons is?
Mijn vrouw was wat dat betreft een levend voorbeeld voor mij. Ja, ze had emoties en dingen konden haar vreselijk dwars zitten, ze was gewoon lekker mens, maar als het haar zelf betrof, dan legde ze ALLES in de handen van God en liet het in vol vertrouwen over zich heen komen. Tot op het allerlaatste moment. En daar getuigde ze ook van. God is bij mij en draagt mij hier door heen. Dat is voor mij nog een utopie, maar ik wil haar daarin wel als voorbeeld nemen.
Genade
Maar God komt Abram in Zijn genade tegemoet. Abram geeft de enige juiste reactie, hij laat zich op zijn aangezicht (dus voorover!) vallen. (Gen. 17:3) En dan spreekt God in Zijn genade:
Wat Mij aangaat, zie, mijn verbond is met u, en gij zult de vader van een menigte volken worden; en gij zult niet meer Abram genoemd worden, maar uw naam zal zijn Abraham, omdat Ik u tot een vader van een menigte volken gesteld heb. Ik zal u uitermate vruchtbaar maken en u tot volken stellen, en koningen zullen uit u voortkomen. Ik zal mijn verbond oprichten tussen Mij en u en uw nageslacht in hun geslachten, tot een eeuwig verbond, om u en uw nageslacht tot een God te zijn. Ik zal aan u en uw nageslacht het land, waarin gij als vreemdeling vertoeft het ganse land Kanaan, tot een altoosdurende bezitting geven, en Ik zal hun tot een God zijn.
(Gen. 17:4-8)
Goedemorgen… Niet “Ik heb een plan met je leven”, zoals we veel moderne predikers horen roepen, maar gewoon even heel concreet:
- Je zult vader van een menigte volken worden;
- Je heet vanaf nu Abraham;
- Ik zal je uitermate vruchtbaar maken;
- Ik zal je tot volken stellen;
- Koningen zullen uit je voortkomen;
- Ik zal Mijn verbond oprichten met u;
- Dit verbond zal doorlopen in je nageslachten;
- Het is een eeuwig verbond;
- Zodat Ik jouw en je nageslacht tot God zal zijn;
- Ik geef jouw en je nageslacht het land Kanaän in bezit
- voor altijd
- Ik zal je nageslacht tot God zijn.
Preken
Ik ben geen predikant, maar uit deze paar punten kun je toch een aantal geweldige preken halen lijkt mij. Wat een concrete beloften geeft God hier aan Abraham! Dan ben je 99, de meesten van ons halen dat al niet eens (oké, een Bijbels jaar is 360 dagen, dus naar onze berekening was hij pas 97-en-een-beetje), maar ook dat is voor de meesten van ons tegenwoordig onbereikbaar. Ik ben zo’n beetje de helft van Abrahams leeftijd, en zou als een berg opzien tegen het krijgen van kinderen, maar voor hem is dit een grote belofte en God gaat hem stellen tot een menigte van volken. Ik zou even moeten slikken.
Abram wordt Abraham
Een bekend stukje. Abram krijgt de nieuwe naam Abraham. En hij had al een bijzondere naam. Abram betekent “verheven vader”, maar hij was al 99 jaar kinderloos. Op zijn 86e was hij vader geworden van een buitenechtelijk kind, en dat was duidelijk niet de bedoeling. Maar de belofte van zijn vaderschap lag dus al besloten in zijn oorspronkelijke naam, Abram.
In Ge. 17:5 geeft God hem echter te kennen dat hij niet langer “verheven vader” zal heten, maar “vader van een menigte”. Ook een mooie naam en prima passend bij de belofte die God hem nu, op 99-jarige leeftijd, nog even mee geeft. Maar daarbij moeten we niet vergeten dat Abraham ook nog 175 jaar oud werd. Zijn 99 is dus eigenlijk een beetje het huidige 35 à 40 en dan komen dingen toch in een heel ander perspectief te staan.
Wat wel opmerkelijk is, is dat ondanks de hogere leeftijden die men bereikte, er van Sarai al gezegd wordt dat zij de leeftijd had bereikt waarop een vrouw geen kinderen meer kan krijgen, dus die periode was toen niet echt veel langer, en mannen zijn nog steeds vruchtbaar tot hun dood.
Abraham, vader van een menigte, en dat werd hij! Ook via zijn bastaardzoon kreeg hij een enorm nageslacht, de Arabieren.
Verbond… Besnijdenis
In Gen. 17:9 zegt God dat Abraham dat hij Zijn verbond zou houden, maar ook zijn nageslachten. Omdat Abraham via Ismael ook vader van de menigte Arabieren werd, is besnijdenis ook binnen de islam gebruikelijk, maar wel met een paar opmerkelijke verschillen. De Bijbel leert heel duidelijk dat Abraham 99 was, toen hij dit teken van het verbond kreeg. Diverse islamitische bronnen spreken over 80. Dat zou dus zijn geweest voordat Ismael geboren werd, want die werd geboren toen Abraham 86 was (Gen. 16:16)
De Bijbel leert duidelijk dat de besnijdenis op de achtste dag plaats moeten vinden. In de islam mag het ergens tussen de 7e dag en het 15e levensjaar en wordt het gezien als een overgang naar volwassenheid. In een islamitisch artikel las ik ook dat Abraham zichzelf zou hebben besneden, terwijl de diverse Bijbelvertalingen meer aanleiding geven om te denken dat hij het liet doen, al wordt dan niet met name genoemd door wie. (Gen. 17:11; Gen. 17:24-26)
De plicht tot besnijdenis gold voor iedere man die tot het huishouden van Abraham behoorde op dat moment, zowel eigen nageslacht als (aangekochte) vreemdelingen. (Gen. 17:12)
Opmerkelijke verschillen
Er zijn dus opmerkelijke verschillen tussen de besnijdenis in het judaïsme en de islam. In Gen. 17:10 staat duidelijk dat “al wat mannelijk” is besneden moet worden. Vrouwen zijn hier van vrijgesteld, maar binnen bepaalde stromingen van de islam is vrouwenbesnijdenis wel min of meer verplicht. In zo ongeveer de hele islam wordt het gezien als “perfectionering”, omdat men van mening is dat de lust er door af zal nemen.
Daarnaast is er een opmerkelijk verschil aangaande het moment van besnijdenis. De Bijbel leert letterlijk dat het op de achtste dag moet gebeuren, terwijl het in de islam ergens tussen die 8e dag en het 15e jaar moet gebeuren.
Ook opmerkelijk vond ik de zinsnede op de islamitische site waarmee men probeert de besnijdenis te verdedigen door te stellen dat Jezus deze nooit heeft afgeschaft, waarbij dan Mt. 5:17-19 wordt aangehaald (gedeeltelijk)
Naast elkaar
| Aangehaalde deel | Bijbel |
|---|---|
| Denk niet dat ik gekomen ben om de wet of de profeten teniet te doen (de religie, boodschap blijft hetzelfde); Ik ben niet gekomen om teniet te doen, maar om te vervullen (te bevestigen, uit te voeren). Want waarlijk, ik zeg tot jullie: totdat hemel en aarde vergaan, zal er op geen enkele manier een jota (het allergeringste) of tittel (punt) van de wet vergaan, totdat alles vervuld is (deze tijdelijke wereld ten einde komt). | Meent niet, dat Ik gekomen ben om de wet of de profeten te ontbinden; Ik ben niet gekomen om te ontbinden, maar om te vervullen. Want voorwaar, Ik zeg u: Eer de hemel en de aarde vergaat, zal er niet een jota of een tittel vergaan van de wet, eer alles zal zijn geschied. Wie dan een van de kleinste dezer geboden ontbindt en de mensen zo leert, zal zeer klein heten in het Koninkrijk der hemelen; doch wie ze doet en leert, die zal groot heten in het Koninkrijk der hemelen. |
Valt u ook op dat in de islamitische aanhaling het gedeelte over het “Koninkrijk der hemelen” is verdwenen?
Ook christenen
Bepaalde “ministries” proberen de wet en de besnijdenis ook weer op te leggen aan christenen uit de heidenen. Hiervoor worden allerlei omslachtige argumenten en redenaties gebruikt, of juist heel eenvoudig inderdaad deze tekst. En nu kom ik bij het gedeelte wat ik in de eerste zin al schreef: Dit hoofdstuk kan eeuwige consequenties hebben. Wat schreven de discipelen hier over?
Als je daar naar gaat zoeken, dan blijkt besnijdenis ook in de eerste Gemeente een “hot item” te zijn geweest. Er werd over gediscussieerd door “besnedenen” en “onbesnedenen”, en daarbij werden soms best heftige woorden gebruikt. Het was niet het polderen van tegenwoordig. (Zachte heelmeesters maken stinkende wonden). En zelfs Jezus sprak de Joden er al op aan (Joh. 7:23)
In Hand. 10:45 zien we hoe de “gelovigen uit de besnijdenis”, Messiasbelijdende Joden, verbaasd waren dat de Heilige Geest ook op heidenen was uitgestort. En toch ontstond daar heibel over, want in Hnd. 11:3 krijgt hij de beschuldiging dat hij bij onbesnedenen had gegeten. Pas nadat Petrus alles keurig uit had gelegd, kwamen zij in Hnd. 11:18 tot rust en werd duidelijk dat God ook een plan met de heidenen had.
In de Romeinenbrief staat ook vrij veel over besneden en onbesneden zijn. En de conclusie is vrij heftig. Besnijden zijn zegt niets als je de wet overtreedt. Misschien moet ik nog eens een aparte studie van maken, want ik heb nu niet de tijd en de ruimte om hier echt diep op in te gaan.
Conclusie
Daarom concluderend voor christenen:
Nogmaals betuig ik aan ieder, die zich laat besnijden, dat hij verplicht is de gehele wet na te komen.
(Gal. 5:3)
Natuurlijk staat dit in een context, en die gaat ook inderdaad over Abraham en zijn nakomelingen (Gal. 4), maar lees zelf ook de teksten rond Gal. 5:3 vooral even! Het is een heftig stukje als je er over nadenkt en beseft dat er tegenwoordig weer mensen zijn die proberen om ons de wet en met name ook besnijdenis op te leggen!
1 Opdat wij waarlijk vrij zouden zijn, heeft Christus ons vrijgemaakt. Houdt dus stand en laat u niet weder een slavenjuk opleggen.
2 Zie, ik, Paulus, zeg u: indien gij u laat besnijden, zal Christus u geen nut doen.
3 Nogmaals betuig ik aan ieder, die zich laat besnijden, dat hij verplicht is de gehele wet na te komen.
4 Gij zijt los van Christus, als gij door de wet gerechtigheid verwacht; buiten de genade staat gij.
5 Wij immers verwachten door de Geest uit het geloof de gerechtigheid, waarop wij hopen.
6 Want in Christus Jezus vermag noch besnijdenis iets, noch onbesneden zijn, maar geloof, door liefde werkende.
(Gal. 5)
Sara
Eigenlijk had ik dit hoofdstuk misschien in meer delen op moeten splitsen. Er staat zoveel in! We gaan terug naar Genesis 17, want niet alleen Abram kreeg een andere naam, ook zijn vrouw, Sarai, krijgt een nieuwe naam: Sara. (Gen. 17:15)
Sarai betekent “prinses”, en Sara betekent “edelvrouw”. In eerste instantie was mijn gedachte dat een prinses een edelvrouw is, maar het afgeleid van het woord “sarah”, wat ook vorstin, prinses, edelvrouw, edele dame, kan betekenen. En zie dat even in de gedachte dat Sarai al 13 jaar keek naar Ismael, de bastaardzoon van haar man en haar slavin! Wel door haar eigen toedoen, en haar eigen initiatief, maar toch zullen het 13 pittige jaren geweest zijn.
God heeft ook een belofte voor haar, al staat er niet bij dat zij ook bij het gesprek aanwezig is. God spreekt duidelijk tegen Abraham over “haar”. Sara krijgt dezelfde belofte als Abraham, koningen en volken zullen uit haar voortkomen, dus feitelijk: uit hen!
En God zegt in Gen. 17:21 zelfs dat Abraham nog een jaar geduld moet hebben, maar dat over een jaar zijn zoon geboren zal worden. Dan zouden Abraham en Sara inderdaad 100 en 90 zijn.
Iets bijzonders…
In veel Nederlandse vertalingen staat dat de naam van Abram gewijzigd wordt in Abraham, en van Sarai in Sara. Dat laatste klopt niet, want haar naam verandert van Saray in Sarah. Opmerkelijk is dat beide namen er een “h” bij krijgen.
De letter “h” (Hebreeuws “hee”) wordt niet uitgesproken als het de laatste letter van een woord is, dus dat valt bij de naam Sara(h) niet op. De letter hee is de vijfde letter van het Hebreeuwse alfabet en heeft de getalswaarde 5, het getal wat onder meer verlossing symboliseert. De vijfde beker wijn bij de Pesachmaaltijd wordt de “beker van Elia” genoemd. Elia is de voorbode van de verlossing.
De hee symboliseert ook Gods Openbaring. Het is dus voor dit echtpaar een bijzondere toevoeging aan hun namen!
Ook las ik ergens de uitleg dat het “venster” zou betekenen, maar dat kan ik niet meer vinden. Dan zou het symboliseren dat Abram en Saray een nieuwe kijk op hun leven hadden gekregen.
Ismael afgewezen
En dan een opmerkelijke reactie van Abraham!
Toen wierp Abraham zich op zijn aangezicht, lachte en zeide bij zichzelf: Zal dan aan een honderdjarige een kind geboren worden, en zal Sara, een negentigjarige, baren?
Gen 17:17
Abraham lachte en trok Gods belofte in twijfel! Hoe kunnen een 100- en een 90-jarige nou toch een kind krijgen? Heer, U snapt toch ook wel dat dat niet kan? Kom op! Laat Ismael dan toch voor uw aangezicht leven, dan zijn alle problemen toch opgelost? (Gen. 17:18)
God snap de menselijke reactie van Abraham volkomen, maar houdt wel vast aan Zijn plan en herhaalt nog eens dat Abraham een lijfelijke zoon zal krijgen (is dit niet de derde keer?) en dat die zoon dus ook lijfelijk uit zijn eigen vrouw, Sara, geboren zal worden. En Abraham krijgt de opdracht om hem Isaak te noemen. (ziet u de overeenkomst met Jozef?) God gaat zelfs nog een stap verder en belooft Abraham dat het verbond met Isaak een eeuwigdurend verbond zal zijn!
Ismael wordt niet vergeten omdat Abraham voor hem bidt (Gen. 17:20), en Abraham krijgt de belofte dat ook Ismael een talrijk nageslacht zal krijgen. Twaalf vorsten zullen uit hem geboren worden en hij zal tot een groot volk gesteld worden (Arabieren)
Maar God herhaalt dat het verbond via Isaak zal lopen, niet via Ismael! Herinnert u zich nog wat God Ismael zei? Dat lazen we in Genesis 16. Hij zou een wilde ezel van een mens zijn. Zien we die karaktertrek niet nog steeds bij veel Arabieren terug?
Abraham komt in actie
God is klaar met spreken en voer van Abraham op (Gen. 17:22) En Abraham laat er geen gras over groeien. Hij weet zeker dat hij een opdracht van God heeft gekregen en komt gelijk in actie! Hij laat alle mannelijke leden van zijn familie komen en besnijdt hen allemaal. Dat moet toch een aardige klus geweest zijn!
Voor vandaag
De belangrijkste les is geestelijk gezien de link naar Gal. 5:3. We leven in een tijd van veel valse leringen. Daar zijn we ook voor gewaarschuwd. Eén van die valse leringen is de leer dat wij als christenen ook besneden zouden moeten worden. Meestal wordt de boodschap eerst gebracht dat wij de wet zouden moeten houden. Dat klinkt goed, en onder meer Mt. 5 wordt daar voor aangehaald. Maar… Laten wij nooit vergeten waarom Jezus moest komen! Geen mens was in staat de gehele wet te vervullen! Wij dus ook niet, dus het is een illusie om te denken dat wij dat wel zullen kunnen. Het is een valse leer!
En nadat mensen geaccepteerd hebben dat ze zich weer aan de wet moeten houden, komt de boodschap dat ook besnijdenis daar bij hoort en dan laat men zich besnijden. Denk dan aan Gal. 5:3 en eigenlijk is Gal. 5:2 nog veel ernstiger: Als je je laat besnijden zal Christus je geen nut doen! We hebben Christus aangenomen omdat we door de Heilige Geest overtuigd werden van onze zonden, en dat Zijn gerechtigheid alleen, Zijn kruisdood alleen, Hij alleen, ons terug kan brengen naar God de Vader! Hij is het enige afdoende offerlam, voor ons geofferd om onze zonden te vergeven en de weg vrij te maken tot God (gesymboliseerd door het scheurende voorhangsel in de toenmalige tempel!)
Buiten de genade
Je plaatst jezelf buiten de genade! (Gal. 5:4) en de enige manier is dan nog om de gehele wet zelf te vervullen. We weten dat dat een onmogelijke taak omdat wij mensen onvolkomen en onvolmaakt zijn! Dus letterlijk concluderend vergooi je hiermee je eeuwigheid! Een pijnlijke, heftige conclusie. Is dit mogelijk de zonde tegen de Heilige Geest? De enige zonde die niet vergeven kan worden? Overtuigd worden door de Heilige Geest, als onbesnedene, en dan toch afstand doen van de genade? Er is mij altijd uitgelegd dat dit was als je voor je bekering overtuigd was geraakt van zonde en de noodzaak tot bekering, maar je dan toch bewust koos om “nee” te zeggen tegen Jezus. Niet zomaar opstandigheid, niet zomaar afdwalen, maar een duidelijk “nee” tegen hetgeen waarvan je ten diepste wel overtuigd was geraakt.
Is dit niet min of meer hetzelfde? Genade aangereikt krijgen en jezelf weer onder de wet plaatsen? Het is zo menselijk om het weer zelf te willen verdienen. We worden er mee groot gebracht. We moeten werken voor alles wat we in het leven willen bereiken (en dat leert de Bijbel op menselijk vlak ook inderdaad), maar onze eeuwigheid kunnen we maar op één maar “bewerken”: Door het offer van Jezus voor ons te aanvaarden. Te erkennen dat wij dat zelf niet kunnen bewerken. En ja, het is juist onze verantwoordelijkheid om te erkennen dat het bereiken van de eeuwigheid voor ons te hoog gegrepen is. Het onze verantwoordelijkheid om te erkennen dat Jezus de Enige Weg tot de Vader is!
En Abraham dan?
Ja, ook de geschiedenis met Abraham (en Sara en Ismael) heeft grote betekenis voor vandaag! Abraham kreeg een opdracht en kwam gelijk in actie! Hij wist zeker dat God hem iets had opgedragen en liet er geen gras over groeien, maar riep iedereen naar binnen besneed alle mannen.
Wat ik ook leerzaam vindt is dat Abraham ook zijn ongeloof (Gen. 17:17) voor God neerlegt en dat God hem daarin tegemoet komt. Natuurlijk is ons menselijk denken vaak beperkt door wat wij zien en wat wij weten, of denken te weten. Maar God is, hoewel Hij samensteller van de natuurwetten is, niet perse aan die natuurwetten gebonden. Zijn wegen zijn hoger dan onze wegen!
En Ismael… Tja, de Bijbel leert letterlijk dat God tegen Abraham heeft gezegd dat Ismael niet voor Gods aangezicht zal leven, maar Isaak! Een o zo politiek incorrecte boodschap in deze postmoderne tijd, maar het staat er toch echt (Gen. 17:19). Opeens valt mij nu op dat de naam Ismael op één letter na een anagram van het woord “islam” is! Maar als je niet voor Gods aangezicht leeft, voor wiens aangezicht leef je dan wel? Ik denk dat we hier in de toekomst nog wel op terug zullen komen.
Uitleg keuze foto
Ik begrijp dat de (rechtenvrije!) foto nogal controversieel gevonden zal worden. Ik heb hem bewust gekozen om te laten hoe bepaalde groepen over dit onderwerp denken en hoe dat in tegenspraak is met wat de Bijbel ons in Genesis 17 leert! We worden steeds duidelijker voor de keuze gesteld. Gaan we mee met de wereld, of volgen we Gods Woord? Hoewel besnijdenis niet voor christenen van toepassing is, kun je ook niet verdedigen dat het een inbreuk op mensenrechten is, want in het judaïsme en de islam is het nog steeds dagelijkse praktijk!
Omdat ik de afbeelding niet mooi in beeld kan krijgen plaats ik hem hieronder nog even als het origineel. (klik voor vergroting)
Dit plaatje staat symbool voor een van God los geslagen beweging. Condooms voorkomen geen AIDS, maar een Bijbelse visie die in de praktijk gebracht wordt, op huwelijk en seks. En uit onderzoeken blijkt ook dat het seksleven dan als veel bevredigender wordt ervaren. De benadrukking van seks is onze huidige tijd is bepaald niets nieuws onder de zon. Eén van de algemene kenmerken van de afgodendiensten in de volken rond Israël, was de nadruk op seks.
Alles draaide om seks. En hoewel er niets mis is met seks, is er heel veel mis met een ongezonde nadruk op dat ene onderdeel van het menselijk leven. De Bijbel benadrukt dat het iets is wat tussen één man en één vrouw in volkomen vertrouwen en heiligheid plaats zou moeten vinden. Daarmee onderscheidt de Bijbel zich van de meeste andere religies, waarbij seks maar al te vaak wordt gezien als “offer” aan de afgoden.
Bedenk eens hoeveel problemen er voorkomen waren geweest als wij ons aan de Bijbelse leer hadden gehouden? Maar dat is weer onderwerp van een heel andere studie 😉
Nog geen reacties